A.I. en auteursrecht: hoe zit het?

Als maker -je ontwerpt, schrijft, filmt of codeert bijvoorbeeld-, krijg je in de meeste gevallen een auteursrecht over jouw creatie. Met dit auteursrecht kan je vervolgens het door jou bedachte werk inzetten voor je business. Zo kan je het werk verkopen of licenseren. Bovendien mogen anderen niet zomaar jouw werk na-apen. Maar… hoe zit het juridisch gezien eigenlijk wanneer niet een mens, maar een A.I. -denk aan ChatGPT, Midjourney of Dall-E- de maker is van een creatief werk? Ontstaan dan ook auteursrechten op het door het A.I. gemaakte werk? Onze nieuwe I.E. expert legt het uit in deze blog over A.I. en auteursrecht.

De kwestie
In augustus 2023 moest een Amerikaanse federale rechter bepalen of een kunstwerk dat volledig door een A.I. was gemaakt, in aanmerking kwam voor auteursrecht. Dit speelde in de zaak Thaler v. Perlmutter. De heer Thaler had, als ontwikkelaar van de A.I. genaamd ‘Creativity Machine’, het door deze A.I. gemaakte kunstwerk ingeschreven bij het United States Copyright Office. Thaler gaf daarbij de A.I. op als maker van het werk. Mevrouw Perlmutter, de directrice van het United States Copyright Office, weigerde de inschrijving, omdat ‘menselijk makerschap’ ontbrak.

Wat vond de rechter?
De uitspraak is één van de eerste uitspraken over A.I. en auteursrecht. In de uitspraak erkende de rechter weliswaar dat met A.I.’s, die autonoom creatieve werken scheppen, de grenzen in het auteursrecht worden opgezocht. Echter, deze grens mocht niet worden overgegaan. Werken die volledig zijn gemaakt door een A.I., en dus zonder menselijke creativiteit, hoorden niet thuis binnen het beschermingsstelsel van het (Amerikaanse) auteursrecht. Dit betekent dat het desbetreffende kunstwerk gewoon door iedereen mag worden gebruikt en gekopieerd (waaronder dus voor deze blog).

‘A Recent Entrance to Paradise’, gemaakt door de .AI. ‘Creativity Machine’’

Hoe zit het in Nederland?
In Europa -en dus Nederland-, is het anders dan in Amerika. In Amerika kan je auteursrechten inschrijven, in Europa hoeft dat niet. Ze ontstaan automatisch. Een auteursrecht krijg je direct als je het werk hebt gemaakt. Er wordt niet, zoals in Amerika bij inschrijving van auteursrechten, vooraf getoetst of het werk creatief genoeg is.

De Hoge Raad oordeelde tevens in 2008 al, in het Endstra Tapes arrest, waaraan een werk moet voldoen om een auteursrecht voor de maker te creëren. Van ‘een werk’ is sprake, wanneer het voortbrengsel ‘een eigen, oorspronkelijk karakter bezit en niet ontleend is aan een ander werk’. Daarnaast moet het werk ‘het persoonlijk stempel van de maker dragen’. Dit betekent dat sprake moet zijn van een vorm die het resultaat is van scheppende menselijke arbeid en dus van creatieve keuzes. Kort gezegd: een voortbrengsel van de menselijke geest. Daarbuiten valt in elk geval al hetgeen een vorm heeft die zo banaal of triviaal is, dat daarachter geen creatieve arbeid van welke aard ook valt te aan te wijzen, aldus de Hoge Raad.

Kortom: in Nederland is het al 15 jaar een voorwaarde dat, voor auteursrechtelijke bescherming van een werk, sprake moet zijn van menselijke creatieve keuzes die het voortbrengsel zijn van de menselijke geest. Hoewel deze zaak ging over opgenomen gesprekken op de achterbank van een auto (de zogenaamde Endstra Tapes), en niet over A.I. en auteursrecht, is de Hoge Raad helder. Zonder mens, geen werk (auteursrechtelijk gezien dan).

A.I en auteursrecht
Maar, klopt het standpunt van de Hoge Raad (nog) wel? Is bij A.I., zoals ChatGPT, Midjourney of Dall-E, écht sprake van complete ‘mensloosheid’? Deze A.I.’s creëren weliswaar razendsnel een mooi gedicht of een prachtig plaatje, maar zit hier eigenlijk niet ook gewoon een mens op de achtergrond ‘achter de knoppen’? Een mens geeft de A.I. immers vooraf instructies, parameters en kaders. Zoals bijvoorbeeld bij Dall-E. Een mens moet specifiek de instructie aan deze A.I. geven, zoals: “maak een schilderij in de stijl van Van Gogh van een boerengezin in de eetkamer, met een schuine lichtinval in de kamer en een hond links onder de tafel.”

Wordt met dit soort menselijke creatieve instructies niet al voldaan aan de eis van de Hoge Raad? Sommige gerenommeerde rechtswetenschappers in Nederland zeggen van wel. Zij stellen dat de A.I. in dit soort gevallen louter moet worden gezien als een technisch verlengstuk om werken te creëren, net als bijvoorbeeld een professionele fotocamera. Duidelijkheid of op door A.I. ontwikkelde werken auteursrecht rust, is er vooralsnog in Nederland dus nog niet. Laat staan over de vraag over wie dan eigenlijk, indien er wel auteursrecht rust, als maker moet worden gezien. Is dat de ontwikkelaar van het AI-systeem, zoals in de Amerikaanse zaak: de heer Thaler, of toch de gebruiker van de A.I.?

Tot slot
Ben jij een (menselijke) maker en vraag je je weleens af: hoe zit het eigenlijk met míjn rechten op de creatieve werken die ik ontwerp, schrijf, film, of codeer? Neem dan vooral contact op met onze I.E.-expert Thomas van Weeren.